Na
rozwój nowotworów wpływ mają zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe. Według
danych szacunkowych około 30% nowotworów powstaje w wyniku genetycznie
uwarunkowanej predyspozycji. Mówiąc „mutacje dziedziczne” – mamy na myśli
zmiany, które występowały w oocytach czy spermatocytach przed zapłodnieniem,
dlatego posiadamy je w każdej komórce organizmu. Są to tak zwane mutacje
germinalne. Innym przykładem są mutacje somatyczne, które powstają za życia na
skutek działania czynników środowiskowych. Tego typu mutacje występują tylko w komórkach
guza. Wśród predyspozycji dziedzicznych wyróżniamy predyspozycje jednogenową i
wielogenową.
rozwój nowotworów wpływ mają zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe. Według
danych szacunkowych około 30% nowotworów powstaje w wyniku genetycznie
uwarunkowanej predyspozycji. Mówiąc „mutacje dziedziczne” – mamy na myśli
zmiany, które występowały w oocytach czy spermatocytach przed zapłodnieniem,
dlatego posiadamy je w każdej komórce organizmu. Są to tak zwane mutacje
germinalne. Innym przykładem są mutacje somatyczne, które powstają za życia na
skutek działania czynników środowiskowych. Tego typu mutacje występują tylko w komórkach
guza. Wśród predyspozycji dziedzicznych wyróżniamy predyspozycje jednogenową i
wielogenową.
Dziedziczenie
jednogenowe dominujące charakteryzuje
się występowaniem choroby w niemal każdym pokoleniu – zarówno u kobiet, jak i
mężczyzn. W tym przypadku zazwyczaj mutacje w pojedynczym genie są przyczyną
zachorowania. Dlaczego tak się dzieje? Każdy z nas posiada dwie kopie genów –
jedną dziedziczymy od ojca, a drugą od matki. W przypadku dziedziczenia
jednogenowego dominującego – wystarczy wrodzona mutacja w jednej kopii genu,
aby wystąpiły silne predyspozycje do zachorowania. W tym przypadku mutacje występują
w tzw. protoonkogenach, które na skutek zmian stają się onkogenami i powodują głównie
niekontrolowane podziały komórek. Jeszcze częściej mutują tzw. geny supresorowe
– odpowiedzialne m.in. za naprawę DNA. Geny te mają często charakter recesywny,
jednak z wysoką częstością dochodzi do wyłączenia również drugiej kopii genu za
życia – u osób obarczonych mutacją w jednej kopii – co powoduje znacznie
zwiększone ryzyko zachorowania. W przypadku dziedziczenia jednogenowego
obserwuje się znacznie niższy wiek zachorowań na raka. Kancerogeneza ma także
zazwyczaj szybszy przebieg. Przykładem tego typu dziedziczenia są mutacje w
genach BRCA1 i BRCA2, które odpowiadają za zwiększone ryzyko zachorowania na
nowotwory piersi i jajników u kobiet, a także raka prostaty u mężczyzn.
jednogenowe dominujące charakteryzuje
się występowaniem choroby w niemal każdym pokoleniu – zarówno u kobiet, jak i
mężczyzn. W tym przypadku zazwyczaj mutacje w pojedynczym genie są przyczyną
zachorowania. Dlaczego tak się dzieje? Każdy z nas posiada dwie kopie genów –
jedną dziedziczymy od ojca, a drugą od matki. W przypadku dziedziczenia
jednogenowego dominującego – wystarczy wrodzona mutacja w jednej kopii genu,
aby wystąpiły silne predyspozycje do zachorowania. W tym przypadku mutacje występują
w tzw. protoonkogenach, które na skutek zmian stają się onkogenami i powodują głównie
niekontrolowane podziały komórek. Jeszcze częściej mutują tzw. geny supresorowe
– odpowiedzialne m.in. za naprawę DNA. Geny te mają często charakter recesywny,
jednak z wysoką częstością dochodzi do wyłączenia również drugiej kopii genu za
życia – u osób obarczonych mutacją w jednej kopii – co powoduje znacznie
zwiększone ryzyko zachorowania. W przypadku dziedziczenia jednogenowego
obserwuje się znacznie niższy wiek zachorowań na raka. Kancerogeneza ma także
zazwyczaj szybszy przebieg. Przykładem tego typu dziedziczenia są mutacje w
genach BRCA1 i BRCA2, które odpowiadają za zwiększone ryzyko zachorowania na
nowotwory piersi i jajników u kobiet, a także raka prostaty u mężczyzn.
Kiedy
mamy do czynienia z predyspozycją
wielogenową – zwykle choruje pojedyncza osoba w rodzinie. Ryzyko zachorowania jest wówczas często
umiarkowanie zwiększone. Znajomość takich mutacji w wielu genach ma jednak
ważne znaczenie, ponieważ połączenie takich „słabych” mutacji z wieloma
polimorfizmami genów, a także z czynnikami środowiskowymi tj. palenie
papierosów czy nieodpowiednia dieta – może znacząco zwiększać ryzyko wystąpienia
nowotworu. W przypadku dziedziczenia wielogenowego można także zaobserwować
interakcje pomiędzy mutacjami w kilku genach. Przykładem może być współwystępowanie
mutacji w genach BRCA2 i CHECK2, które wspólnie znacznie zwiększają ryzyko
zachorowania na raka piersi.
mamy do czynienia z predyspozycją
wielogenową – zwykle choruje pojedyncza osoba w rodzinie. Ryzyko zachorowania jest wówczas często
umiarkowanie zwiększone. Znajomość takich mutacji w wielu genach ma jednak
ważne znaczenie, ponieważ połączenie takich „słabych” mutacji z wieloma
polimorfizmami genów, a także z czynnikami środowiskowymi tj. palenie
papierosów czy nieodpowiednia dieta – może znacząco zwiększać ryzyko wystąpienia
nowotworu. W przypadku dziedziczenia wielogenowego można także zaobserwować
interakcje pomiędzy mutacjami w kilku genach. Przykładem może być współwystępowanie
mutacji w genach BRCA2 i CHECK2, które wspólnie znacznie zwiększają ryzyko
zachorowania na raka piersi.
Dzięki identyfikacji wielu genów, których
mutacje odpowiadają za dziedziczną predyspozycje do nowotworów, możliwa jest
identyfikacja nosicieli zmutowanych genów za pomocą najnowszych metod
laboratoryjnych. Badania takie mają na celu wczesne wykrycie choroby (na
etapie, w którym nie jest to możliwe za pomocą standardowych badań obrazowych),
lub wykrycie predyspozycji do rozwoju raka, co pozwoli na wprowadzenie
skutecznej profilaktyki, której głównym celem będzie niedopuszczenie do
wystąpienia choroby. Profilaktyka obejmuje dobór odpowiedniej diety i stylu
życia, a także regularne badania radiologiczne, endoskopowe, ultrasonograficzne
i laboratoryjne – w zależności od rodzaju nowotworu, na jaki jesteśmy narażeni.
Należy przy tym pamiętać, że dobór profilaktyki i terapii powinien być ustalany
indywidualnie.
mutacje odpowiadają za dziedziczną predyspozycje do nowotworów, możliwa jest
identyfikacja nosicieli zmutowanych genów za pomocą najnowszych metod
laboratoryjnych. Badania takie mają na celu wczesne wykrycie choroby (na
etapie, w którym nie jest to możliwe za pomocą standardowych badań obrazowych),
lub wykrycie predyspozycji do rozwoju raka, co pozwoli na wprowadzenie
skutecznej profilaktyki, której głównym celem będzie niedopuszczenie do
wystąpienia choroby. Profilaktyka obejmuje dobór odpowiedniej diety i stylu
życia, a także regularne badania radiologiczne, endoskopowe, ultrasonograficzne
i laboratoryjne – w zależności od rodzaju nowotworu, na jaki jesteśmy narażeni.
Należy przy tym pamiętać, że dobór profilaktyki i terapii powinien być ustalany
indywidualnie.
