Autyzm
– to zespół różnych zaburzeń rozwojowych i behawioralnych,
które wspólnie określa się mianem Zaburzeń ze Spektrum Autyzmu
(ASD). Po raz pierwszy opisany został przez Leo Kannera w 1943 roku
jako „niezdolność do wchodzenia w normalny sposób w relacje z
ludźmi i sytuacjami”. Kwiecień został okrzyknięty miesiącem
świadomości autyzmu – obchody zaczynają się od 2 kwietnia – w tym dniu budynki podświetlane są na niebiesko – międzynarodowy
kolor autyzmu.
– to zespół różnych zaburzeń rozwojowych i behawioralnych,
które wspólnie określa się mianem Zaburzeń ze Spektrum Autyzmu
(ASD). Po raz pierwszy opisany został przez Leo Kannera w 1943 roku
jako „niezdolność do wchodzenia w normalny sposób w relacje z
ludźmi i sytuacjami”. Kwiecień został okrzyknięty miesiącem
świadomości autyzmu – obchody zaczynają się od 2 kwietnia – w tym dniu budynki podświetlane są na niebiesko – międzynarodowy
kolor autyzmu.
Autyzm
nadal jest tajemniczą chorobą, bowiem dochodzi w nim do zaburzeń
poznania społecznego oraz porozumiewania się międzyludzkiego – a
to właśnie wyróżnia człowieka wśród ssaków. Dokładne
przyczyny autyzmu nie zostały do dziś całkowicie poznane. Wiadomo,
że w spektrum autystycznym rolę odgrywają czynniki genetyczne, jak
i środowiskowe. Przypuszcza się również, że udział w rozwoju
tych zaburzeń ma również układ immunologiczny.
nadal jest tajemniczą chorobą, bowiem dochodzi w nim do zaburzeń
poznania społecznego oraz porozumiewania się międzyludzkiego – a
to właśnie wyróżnia człowieka wśród ssaków. Dokładne
przyczyny autyzmu nie zostały do dziś całkowicie poznane. Wiadomo,
że w spektrum autystycznym rolę odgrywają czynniki genetyczne, jak
i środowiskowe. Przypuszcza się również, że udział w rozwoju
tych zaburzeń ma również układ immunologiczny.
Badania
przeprowadzone na bliźniętach wskazują, że autyzm charakteryzuje
się wysokim stopniem dziedziczności. W rodzinach, w których
występują przypadki autyzmu istnieje większe prawdopodobieństwo
wystąpienia zaburzeń u rodzeństwa. Autyzm – podobnie jak inne
zaburzenia psychologiczne – należy do chorób wielogenowych –
wiele różnych genów wchodzi ze sobą w różnego rodzaju
interakcję.
przeprowadzone na bliźniętach wskazują, że autyzm charakteryzuje
się wysokim stopniem dziedziczności. W rodzinach, w których
występują przypadki autyzmu istnieje większe prawdopodobieństwo
wystąpienia zaburzeń u rodzeństwa. Autyzm – podobnie jak inne
zaburzenia psychologiczne – należy do chorób wielogenowych –
wiele różnych genów wchodzi ze sobą w różnego rodzaju
interakcję.
Epidemiologia
i objawy.
i objawy.
W
przeciągu ostatnich dwóch dekad zaobserwowano wzrost liczby dzieci
z diagnozowanym autyzmem. Szacuje się, że zaburzenia autystyczne
dotyczą 1% populacji, przy czym znacznie częściej dotykają one
chłopców, stosunek chorych chłopców do dziewczynek wynosi 4:1. W
postawieniu dokładnej diagnozy niezwykle ważny jest wywiad
rodzinny, który powinien obejmować co najmniej 3 pokolenia wstecz.
Niedawno została wysunięta hipoteza, że istnieją 2 typy rodzin z
ASD:
przeciągu ostatnich dwóch dekad zaobserwowano wzrost liczby dzieci
z diagnozowanym autyzmem. Szacuje się, że zaburzenia autystyczne
dotyczą 1% populacji, przy czym znacznie częściej dotykają one
chłopców, stosunek chorych chłopców do dziewczynek wynosi 4:1. W
postawieniu dokładnej diagnozy niezwykle ważny jest wywiad
rodzinny, który powinien obejmować co najmniej 3 pokolenia wstecz.
Niedawno została wysunięta hipoteza, że istnieją 2 typy rodzin z
ASD:
-
rodziny
niskiego ryzyka z spontaniczną postacią ASD, która powstała na
skutek nowej mutacji, z wysoką penetracją u chłopców. -
Rodziny,
w których dzieci otrzymują mutację dominującą od matki
nosicielki.
Objawy
pojawiają się zwykle u dzieci przed ukończeniem 3 roku życia,
czasem jednak mogą pojawić się tuż po urodzeniu. Dziecko takie
często nie gaworzy, unika kontaktu wzrokowego, nie wyciąga rączek
do ludzi, nie reaguje na głos matki. Późniejsze objawy (między 7
a 12 miesiącem) to: brak reagowania na własne imię, brak uśmiechu,
brak naśladowania, opóźniony rozwój mowy, brak wspólnego pola
uwagi. Przed 36 miesiącem mogą pojawić się takie objawy jak:
ignorowanie ludzi, brak kontaktów z rówieśnikami, trudności z
podporządkowaniem się poleceniom, złość, nieuzasadniona agresja,
nadwrażliwość na światło i dźwięki, okładanie zabawek w
szeregi, schematyczność: chodzenie tą samą trasą, powtarzanie
tych samych czynności, brak gestykulacji i wyrażania emocji. Dzieci
z ASD często nie potrafią wyrażać próśb, a także nie zadają
pytań. Nie używają zaimka „ja”, o sobie mówią często „ty”,
albo po imieniu. Podczas mówienia nie akcentują, nie zmieniają
tonacji.
pojawiają się zwykle u dzieci przed ukończeniem 3 roku życia,
czasem jednak mogą pojawić się tuż po urodzeniu. Dziecko takie
często nie gaworzy, unika kontaktu wzrokowego, nie wyciąga rączek
do ludzi, nie reaguje na głos matki. Późniejsze objawy (między 7
a 12 miesiącem) to: brak reagowania na własne imię, brak uśmiechu,
brak naśladowania, opóźniony rozwój mowy, brak wspólnego pola
uwagi. Przed 36 miesiącem mogą pojawić się takie objawy jak:
ignorowanie ludzi, brak kontaktów z rówieśnikami, trudności z
podporządkowaniem się poleceniom, złość, nieuzasadniona agresja,
nadwrażliwość na światło i dźwięki, okładanie zabawek w
szeregi, schematyczność: chodzenie tą samą trasą, powtarzanie
tych samych czynności, brak gestykulacji i wyrażania emocji. Dzieci
z ASD często nie potrafią wyrażać próśb, a także nie zadają
pytań. Nie używają zaimka „ja”, o sobie mówią często „ty”,
albo po imieniu. Podczas mówienia nie akcentują, nie zmieniają
tonacji.
Przyczyny
autyzmu – czynniki zewnętrzne.
autyzmu – czynniki zewnętrzne.
Szacuje
się, że za rozwój zaburzeń związanych z autyzmem odpowiadają
mniej więcej po równo czynniki genetyczne i środowiskowe. Tak jak
obciążenie genetyczne może stanowić predyspozycje, któe
zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń, tak czynniki środowiskowe
stanowią swego rodzaju „wyzwalacz”, który ostatecznie decyduje
o ekspresji konkretnych genów. Można to porównać do strzału z
broni palnej. Geny stanowią broń, ale dopiero ingerencja czynników
środowiskowych powoduje, że broń odpala. Czynniki środowiskowe w
przypadku większości chorób „pociągają za spust”.
się, że za rozwój zaburzeń związanych z autyzmem odpowiadają
mniej więcej po równo czynniki genetyczne i środowiskowe. Tak jak
obciążenie genetyczne może stanowić predyspozycje, któe
zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń, tak czynniki środowiskowe
stanowią swego rodzaju „wyzwalacz”, który ostatecznie decyduje
o ekspresji konkretnych genów. Można to porównać do strzału z
broni palnej. Geny stanowią broń, ale dopiero ingerencja czynników
środowiskowych powoduje, że broń odpala. Czynniki środowiskowe w
przypadku większości chorób „pociągają za spust”.
Czynniki,
które mogą wpływać na powstawanie u dzieci ASD to:
które mogą wpływać na powstawanie u dzieci ASD to:
-
środki
farmakologiczne przyjmowane przez kobietę w ciąży, w tym: leki
antydepresyjne, -
przebyte
infekcje w czasie ciąży, -
anemia
matki, -
spożywanie
alkoholi i palenie papierosów w ciąży, -
cukrzyca
ciężarnej, -
zaburzenia
w rozwoju łożyska, -
niedoczynność
tarczycy u ciężarnej, -
późny
wiek ojca i matki – nagromadzenie mutacji, -
konflikt
serologiczny, -
wczesny
poród, -
komplikacje
podczas porodu, -
zakażenie
toksoplazmozą lub cytomegalią płodu, -
narażenie
na dużą ilość toksyn, -
niewykryte
alergie pokarmowe u dziecka: gluten i kazeina.
Coraz
więcej badań skupia się na nieprawidłowościach w działaniu
układu odpornościowego dzieci z autyzmem. Udowodniono już związek
chorób psychicznych tj. depresja, schizofrenia, czy choroba
afektywna dwubiegunowa z zaburzeniami w układzie odpornościowym.
Choroby te są powiązane z długo utrzymującymi się w organizmie
cytokinami prozapalnymi tj. IL-6, IL-8, TNF i inne. Z tego powodu
wiele leków przeciwdepresyjnych ma za zadanie obniżyć poziomy tych
cytokin, co powoduje złagodzenie objawów powyższych chorób. Układ
odpornościowe nowo narodzonego dziecka jest zabezpieczony w pewnym
sensie przed nadmiernym stanem zapalnym – nie jest zdolny do
syntezy cytokin prozapalnych, aby chronić rozwijające się tkanki,
w tym – mózg. Wczesne wyzwania immunologiczne mogą prowadzić do
indukcji nadmiernej reakcji zapalnej, co może przełożyć się na
prawidłowy rozwój dziecka, w szczególności jego mózgu, w tym do encefalopatii.
więcej badań skupia się na nieprawidłowościach w działaniu
układu odpornościowego dzieci z autyzmem. Udowodniono już związek
chorób psychicznych tj. depresja, schizofrenia, czy choroba
afektywna dwubiegunowa z zaburzeniami w układzie odpornościowym.
Choroby te są powiązane z długo utrzymującymi się w organizmie
cytokinami prozapalnymi tj. IL-6, IL-8, TNF i inne. Z tego powodu
wiele leków przeciwdepresyjnych ma za zadanie obniżyć poziomy tych
cytokin, co powoduje złagodzenie objawów powyższych chorób. Układ
odpornościowe nowo narodzonego dziecka jest zabezpieczony w pewnym
sensie przed nadmiernym stanem zapalnym – nie jest zdolny do
syntezy cytokin prozapalnych, aby chronić rozwijające się tkanki,
w tym – mózg. Wczesne wyzwania immunologiczne mogą prowadzić do
indukcji nadmiernej reakcji zapalnej, co może przełożyć się na
prawidłowy rozwój dziecka, w szczególności jego mózgu, w tym do encefalopatii.
Czynniki
genetyczne.
genetyczne.
Dzięki
rozwojowi technologii mikromacierzy, udało się poznać złożone i
heterogenne podłoże zaburzeń autystycznych, które pozwoliło
chociaż częściowo na zrozumienie procesów prowadzących do
zróżnicowanych postaci ASD. Dzięki badaniom genomu przy pomocy
mikromacierzy udało się zidentyfikować niewielkie delecje i
duplikacje, zwane wariantami liczby kopii (CNV). Pojawiają się one
de novo u osób z zaburzeniami autystycznymi (5-15%).
rozwojowi technologii mikromacierzy, udało się poznać złożone i
heterogenne podłoże zaburzeń autystycznych, które pozwoliło
chociaż częściowo na zrozumienie procesów prowadzących do
zróżnicowanych postaci ASD. Dzięki badaniom genomu przy pomocy
mikromacierzy udało się zidentyfikować niewielkie delecje i
duplikacje, zwane wariantami liczby kopii (CNV). Pojawiają się one
de novo u osób z zaburzeniami autystycznymi (5-15%).
Technologia
sekwencjonowania następnej generacji pozwoliła na odkrycie wielu
ważnych genów powiązanych z ASD. Rzadkie oraz powstałe de novo
mutacje w genach neuronalnych zidentyfikowano u 5-10% osób z ASD.
Powszechne warianty polimorfizmów pojedynczych nukleotydów (SNP)
wydają się wpływać na podatność na autyzm, ale ich efekt wydaje
się niewielki. ASD stanowi bardzo heterogenną grupę obejmującą
kombinację alleli o niskiej oraz wysokiej penetracji. Mutacje w
genach zaangażowanych w remodelowanie chromatyny, metabolizm,
translację mRNA oraz funkcję synaps wydają się współgrać na
poziomie ścieżek sygnalizacyjnych uczestniczących w utrzymaniu
homeostazy neuronów i synaps.
sekwencjonowania następnej generacji pozwoliła na odkrycie wielu
ważnych genów powiązanych z ASD. Rzadkie oraz powstałe de novo
mutacje w genach neuronalnych zidentyfikowano u 5-10% osób z ASD.
Powszechne warianty polimorfizmów pojedynczych nukleotydów (SNP)
wydają się wpływać na podatność na autyzm, ale ich efekt wydaje
się niewielki. ASD stanowi bardzo heterogenną grupę obejmującą
kombinację alleli o niskiej oraz wysokiej penetracji. Mutacje w
genach zaangażowanych w remodelowanie chromatyny, metabolizm,
translację mRNA oraz funkcję synaps wydają się współgrać na
poziomie ścieżek sygnalizacyjnych uczestniczących w utrzymaniu
homeostazy neuronów i synaps.
W
zaburzeniach autystycznych dużą rolę odgrywają białka
synaptyczne, których geny wykazują liczne mutacje w przypadku osób
z ASD. Wśród białek związanych z funkcją
synaps wyróżnić można: presynaptyczne neureksyny (NRXN1,
NRXN2, NRXN3) oraz ich postsynaptyczne
ligandy (NLGN1, NLGN3, NLGN4X, NLGN4Y),
a także rodzinę białek SHANK wchodzących w skład gęstości
postsynaptycznej (SHANK1, SHANK2, SHANK3).
Na poziomie pozakomórkowym postsynaptyczne neuroliginy wchodzą w
interakcje z presynaptycznymi α- lub β-neureksynami, stymulując
tworzenie presynaptycznych pęcherzyków, zaś na poziomie
wewnątrzkomórkowym neuroliginy wiążą się z postsynaptycznymi
białkami SHANK. Badania z wykorzystaniem modeli zwierzęcych
wykazały, że zmiany stężeń tych białek zmieniają morfologię,
funkcję, oraz plastyczność synaps.
zaburzeniach autystycznych dużą rolę odgrywają białka
synaptyczne, których geny wykazują liczne mutacje w przypadku osób
z ASD. Wśród białek związanych z funkcją
synaps wyróżnić można: presynaptyczne neureksyny (NRXN1,
NRXN2, NRXN3) oraz ich postsynaptyczne
ligandy (NLGN1, NLGN3, NLGN4X, NLGN4Y),
a także rodzinę białek SHANK wchodzących w skład gęstości
postsynaptycznej (SHANK1, SHANK2, SHANK3).
Na poziomie pozakomórkowym postsynaptyczne neuroliginy wchodzą w
interakcje z presynaptycznymi α- lub β-neureksynami, stymulując
tworzenie presynaptycznych pęcherzyków, zaś na poziomie
wewnątrzkomórkowym neuroliginy wiążą się z postsynaptycznymi
białkami SHANK. Badania z wykorzystaniem modeli zwierzęcych
wykazały, że zmiany stężeń tych białek zmieniają morfologię,
funkcję, oraz plastyczność synaps.
Do
tej pory udało się zidentyfikować ponad 100 genów, w których
zmiany są powiązane z ASD. Wiele z tych genów dotyczy także
upośledzenia intelektualnego, a część z nich powiązana jest z
występowaniem padaczki.
tej pory udało się zidentyfikować ponad 100 genów, w których
zmiany są powiązane z ASD. Wiele z tych genów dotyczy także
upośledzenia intelektualnego, a część z nich powiązana jest z
występowaniem padaczki.
Testy
genetyczne identyfikujące mutacje związane z autyzmem mogą być
pomocne w dokładnej diagnostyce ASD. Im wcześniejsza diagnostyka –
tym większe szanse na wprowadzenie skutecznej rehabilitacji, która
może złagodzić skutki zaburzeń i dać szanse na lepszy rozwój dziecka
genetyczne identyfikujące mutacje związane z autyzmem mogą być
pomocne w dokładnej diagnostyce ASD. Im wcześniejsza diagnostyka –
tym większe szanse na wprowadzenie skutecznej rehabilitacji, która
może złagodzić skutki zaburzeń i dać szanse na lepszy rozwój dziecka
